تزاحم ضرورتهای حرفه ای و محدودیتهای حقوقی و اخلاقی در رسانه

:: محمد مهدی نادری ::

«دیوید رندال» روزنامه نگار و سردبیر روزنامه های مهم انگلستان  ، در توصیف سختی کار روزنامه نگاران (و شاید در مفهومی وسیعتر ، همه انواع رسانه های امروزی) جمله ای به یاد ماندنی دارد. به اعتقاد او شاید بهتر باشد ، هر روزنامه ، در هر شماره ، اطلاعیه  ای را با مضمون زیر چاپ کند تا خوانندگان همواره آن را بخوانند : « این روزنامه و صدها هزار واژه ای که آن را می سازد ، تنها در طول 15 ساعت تدارک شده است . در تدارک آن گروهی انسان لغزش پذیر مشارکت کرده اند ، کارکنانی که در این راه انجام وظیفه می کنند گاه با درهای بسته مواجه بوده اند ، آنان تلاش کرده اند تا از آنچه در جهان پیرامون می گذرد ، آگاهی یابند و این آگاهی ها در اختیار کسانی است که اغلب تمایلی به بروز دادن آن ندارند یا در دست دیگرانی است که به طور مطلق نم  نمی دهند»    (۱) .
کار حرفه ای در هر رسانه ای ، با دو چشمداشت متفاوت (و نه ضرورتا متضاد) رو به روست. نخست اینکه  یک شاغل در رسانه ، موظف است در سریعترین زمان ممکن و پیش از رسانه های رقیب ، اخبار و گزارشها را در خصوص یک واقعه ، به بهترین و حرفه ای ترین صورت ، پوشش دهد.

اما از سوی دیگر ، او باید  در این فرصت کوتاه و نفس گیر ، در ضمن انجام وظیفه حرفه ای خود ، مرتکب «خطاهای حقوقی» مانند «تجاوز به حریم خصوصی افراد» ، «توهین به اعتقادات و باورهای عام و یا خاص» ، «افشای اسرار شخصی یا حکومتی» و ... نگردد زیرا در این صورت باید برای اثبات بی گناهیش مفیدترین وقتهایش را در در راهروی دادگاه  و چه بسا زندان ، از دست بدهد.
یک شاغل در رسانه ، نه تنها در برابر «قوانین مطبوعاتی» باید پاسخگو باشد ، بلکه هنجارهای اخلاقی نیز پیوسته اورا از درون تحت فشار قرار می دهند. در این جا منظور از «هنجارهای اخلاقی» ، نه اخلاق فردی ، بلکه «اخلاق حرفه ای» (کدهای اخلاقی) است که کاملا نزد اهالی رسانه (در هر کشوری و در هر نوع رسانه ای)عینی و تعریف شده است. تفاوت این هنجارهای اخلاقی با قوانین مطبوعاتی ، در نوع پاسخگویی در برابر  آنهاست . شاغلین در رسانه در برابر نقض قوانین ، مسئولیت حقوقی و در برابر نقض قواعد اخلاقی ، مسئولیت اخلاقی دارند.
اصولا به لحاظ نظری ، یک رسانه ای توانمند و حرفه ای به دلیل توان علمی و تجربه طولانی ، باید قادر باشد محصول (خبر یا گزارش) خود را با دو چشمداشت «ضرورت حرفه ای گری» و «ضرورت رعایت قواعد اخلاقی و قانونی» ، منطبق نماید و آن را به دست مخاطب برساند. اما واقعیت به گونه دیگری است  و تجربیات سالیان اخیر در عرصه و وجود پرونده های متعدد مطبوعاتی ، ضرورت بازنگری در رابطه میان حرفه ای گری و رعایت قواعد اخلاقی و قوانین حقوقی را آشکار می نماید.
برآیند این دو چشمداشت «ضرورت حرفه ای گری» و «ضرورت رعایت قواعد اخلاقی و قانونی» ، چالشی است که در این نوشته قصد دارم ، توصیفی ( و نه تحلیل) از آن را ارایه دهم.
سیر فعالیتهای یک رسانه در این نوشته به سه بخش «تولید» ؛ «تنظیم» و «انتشار» تقسیم و در هر بخش به ضرورتهای حرفه ای گری نیز اشاره شده است که ممکن است با قواعد پیشتر ذکر شده ، برخورد ایجاد نماید ، ز سوی دیگر  این نوشتار از میان انواع کارکردهای رسانه ، صرفا به کارکرد « اطلاع رسانی » خواهد پرداخت .
در نهایت اینکه این نوشته  قصد ارایه راه حل درباره تزاحم حرفه ای گری و رعایت قواعد اخلاقی و حقوقی را ندارد و همچنین درصدد قضاوت حقوقی یا اخلاقی درباره محاکم مطبوعاتی نیز نیست ، بلکه هدف از این نوشته ، ارایه فهرستی از ضرورتهای حرفه ای گری است که ممکن است با قواعد اخلاقی و حقوقی برخورد داشته باشند .

ادامه دارد

پاورقی ها :

[1] - رندال ، دیوید ، "روزنامه نگاری حرفه ای" ، ترجمه : علی اکبر قاضی زاده ، موسسه انتشاراتی روزنامه ایران ، 1382 ، ص 33.