«دبیر خبر» عضو ناشناخته عرصه خبر!

واژه خبر با «خبرنگار» گره خورده است . جز این هم نباید باشد چون خبرنگار در نخستین نقطه مسیر انتقال اطلاعات به مخاطبان ایستاده است .اما در این مسیر دیگرانی هم هستند که اگر چه بر صفحه تلویزیون دیده نمی شوند و یا اینکه نامشان در بالای مقالات خودنمایی نمی کند ولی اهمیت نقششان کمتر از خبرنگار نیست. 
یکی از نقشهای مهم در یک سازمان خبری «دبیری خبر» است .برای اینکه وارد این موضوع شوم ، ذکر مقدمه ای لازم است و آن اینکه خبرنگار -حتی اگر حرفه ای ترین باشد- آن چه که تولید و به سازمان خبری برای «انتشار» ارسال می کند ، خالی از نقص و اشتباه نیست . آن چه که یک خبرنگار با حضور در محل وقوع رویداد ، تهیه و ارسال می کند ، همانند بخشی از یک پازل است که ضروری است تکه های دیگر نیز به آن افزوده شود و خبرنگار لزوما نه فرصتی برای افزودن این تکه ها دارد و نه ضرورتی این وظیفه را بر دوش او گذاشته است . این مقدمه کوتاه بخشی از وظایف یک «دبیر خبر» را منعکس می کند .
در یک تعریف ابتدایی دبیر خبر ، کسی است که نقش واسط را میان «تولید» و «انتشار» خبر ایفا می کند و وظیفه اش تکمیل عناصر جاافتاده خبر است (البته منظور عنصر خبری نیست چون خبرنگار موظف است در محل وقوع رویداد ، تکلیف شش عنصر خبری را مشخص کرده باشد ). در واقع دبیران خبر مستقر در تحریریه ها موظفند با دریافت اخبار خام ، شکل جدیدی به آنها بدهند . در این شکل جدید :

1- درستی رویداد بررسی می شود . گرچه خبرنگار قطعا مورد اعتماد است ولی دبیر خبر موظف است به سرعت ، «انعکاس» و یا «عدم انعکاس» رویداد را در دیگر منابع بررسی کند . اگر خبر «دست اول» بود طبیعتا انتشار آن تابع سیاستهای خاصی است و اگر تکمیل اخبار گذشته بود ، «جهت رویداد» مهم است و باز باید با بررسی سریع سوابق ، جهت جدید را تشخیص داد . در این میان آن چه اهمیت اساسی دارد : توجه به «عقل سلیم » است . عقل سلیم و یا همان عرف عام ، نخستین معیار صحت یک خبر است . به عبارت ساده تر خبر دریافتی اول از همه «باید با عقل جور دربیاید ! » . شاید خبرنگار به واسطه درگیری با تعصبات از مرز منطق فراتر رفته اشد .                      

۲- نحوه انتشار خبر مشخص می شود . این موضوع به استراتژی ها و تاکتیک های یک سازمان خبری باز می گردد .از سوی دیگر ماهیت خبر نیز در این جا نقش اساسی دارد . اخبار دست اول که لزوما هنوز همه ابعاد آن مشخص نشده اند باید به سرعت (با رعایت اصل پیشین) حتی در چند سطر کوتاه منتشر شوند . ارسال سریع یک خبر مزیتی برای یک سازمان خبری است و نمی توان آن را موکول به دریافت ابعاد تکمیلی خبر نمود . در مراحل بعد میتوان این خبر کوتاه را تکمیل و با ارسال گزارشهای خبری ابعاد جدید آن را مشخص کرد.
اعمال سیاستهای خبری در همه این مراحل نقش اساسی دارد . برای درک بهتر این سیاستها مقایسه نحوه انعکاس یک خبر در چند سازمان خبری ، اطلاعات زیادی به ما میدهد : اگر چه سوژه یکی است اما نوع نگاه به آن و اغراض پیدا و پنهان گردانندگان یک سازمان خبری ، آن را دچار انواع اعوجاجات می کند .                                                                                                                          برای مثال اگر نحوه انعکاس خبر حادثه یازدهم سپتامبر را یک بار دیگر بازخوانی و بازبینی کنید ، تفاوت در انعکاس یک ماجرای واحد را درخواهید یافت .سازمانهای خبری وابسته به حاکمیت آمریکا (مانند فاکس نیوز ، سی ان ان و ...) از همان دقایق اولیه دو سیاست را پیش روی خود قرار دادند . نخست اینکه :کدهایی را از دخالت «القاعده» در این ماجرا در ذهن خواننده القا نمودند .دوم اینکه از همان لحظات اولیه ، با درج زیر نویس «آمریکا تحت حمله !» زمینه را برای حمله به دو کشور مستقل و درج زیر نویس «جنگ علیه تروریسم» آماده کردند ، جالب آنکه میزان تلفات ، تصاویر کشته شدگان و... کمتر مد نظر این رسانه ها بود. اما کشوری مانند ایران که ممکن بودمتهم این ماجرا قلمداد شود ، برای اجتناب از این امر ، بیشتر به انعکاس رویداد و برجسته سازی پیام محکومیت «سید محمد خاتمی» (رییس جمهوری وقت) پرداخت و خط تبلیغی متفاوتی را که از احتمال دخالت گروه های ناراضی آمریکایی در این انفجارها خبر می داد ، پی گیری نمود .
مد نظر داشتن استراتژی های خبری و به کار بردن تاکتیک ها از وظایف محوری یک دبیر خبر است .

۳- تهیه سوابق مناسب ، درست و مرتبط برای خبر ، وظیفه دیگر یک دبیر است . دبیر خبر موظف است علاوه بر آرشیوهایی که نرم افزارهای غالبا نامناسب ، برایش تدارک دیده اند ، خود نیز «آرشیوی شخصی» داشته باشد . این آرشیوها در واقع روزشمار ساده حوادث و یا توضیحات بی ربط نیستند بلکه هر کدام می تواند «سناریویی آماده» برای گنجانیدن در یک خبر به شمار رود. سوابق اگر چه بیانی تاریخی دارند ولی در پس این بیان ، به شدت «القا کننده» اند و می توانند مطابق میل گردانندگان سازمان خبری ، رویداد جدید را در همان منطق های گذشته ، در ذهن مخاطب قالب بزنند . به عنوان مثال ، چنین واقعه ای رخ داده است : «یک تن از زندانیان گوانتانامو خودکشی کرده است». احتمالا انگیزه های خودکشی به صراحت مشخص نیستند. دراین جا ناشیانه ترین کار انعکاس عینی این خبر و درج سابقه ای از تعداد زندانیان گوانتانامو است . در صورتی که یک دبیر خبر حرفه ای باید سوابقی را از «شرایط غیرانسانی زندان گوانتانامو به نقل از دیده بانان آمریکایی حقوق بشر» ، «گزارش انواع شکنجه ها در گوانتانامو که درآمریکا منتشر شده است» ، «اعترافات اخیر بوش» و ... را در جا به جای این خبر بیاورد .در این جا ذکر دو نکته لازم است : نخست اینکه که «درج سابقه» در خبر ، بر خلاف آنانکه این کار را ساده می انگارند ، نیاز به تجربه فراوان و داشتن درکی از «هندسه کلمات و عبارات» دارد . دوم اینکه انعکاس مطلوب این خبر ، در توان دبیر خبری است که بیشتر درباره گوانتانامو اندیشیده و مطالب ضروری جمع آوری نموده باشد .

۴- اجرای «سبکهای خبری» دیگر وظیفه یک دبیر خبر است .شاید برخی این وظیفه را در صدر فهرست وظایف دبیر خبر بگنجانند اما به گمان من آن چه در موارد یک و دو گفته شد ، اولویت دارد زیرا تجربه ثابت کرده است یک انسان با هوش معمولی می تواند با گذراندن دوره ای سه ماهه و یا کمتر ، با سبکهای خبرنویسی آشنایی آشنایی پیدا کند ! اما ... تنظیم «خبری برای تاثیرگذاری» فراستی افزون تر و تجربه ای ژرف تر می طلبد و در بیانی مناقشه برانگیز می توان ادعا کرد «کاری است که از عهده هر کسی بر نمی آید»!

۵-پاس داشتن زبان مادری ، بیش از همه بر عهده دبیر خبر گذاشته شده است. دبیر خبری که با ادبیات سرزمینش بیگانه باشد ، با هر میزان تجربه و اطلاعات ، نخواهد توانست تاثیر مناسب را بر جای بگذارد .

 در پایان بیان سه نکته لازم است :

۱-در برخی از تحریریه ها دبیران خبر در نقش «خبرنگاران نشسته» وظیفه تهیه خبر از منابعی مانند روابط عمومی ها را بر عهده دارند . علاوه بر این تهیه «عناصر تصویری و صوتی مناسب» برای یک خبر ، بر عهده دبیران است که در این جا به آن پرداخته نشد .
۲- خبرنگارانی هستند که به نوعی نقش دبیر خبر را نیز ایفا می کنند . این شیوه در مطبوعات بسیار رایج است .
۳- شاید برخی بگویند «دبیر خبر» همان «سردبیر» تغییر نام یافته است . به این سخن اعتقادی ندارم. سردبیران وظایفی کاملا متمایز بر عهده دارند.
۴-آن چه گفته شد مجموعه ای از تجربه های فردی بود . بی شک شما می توانید چیزی به آن بیافزایید یا از آن ایراد بگیرید . از آن جا که به نظر من تبیین نقش دبیران خبر ، اهمیتی کلیدی دربهبود وضعیت اطلاع رسانی خواهد داشت ، از شما هم می خواهم در این باره نظر دهید .

پی نوشت : برخی از دوستان از من خواسته اند که منبع این نوشته را معرفی کنم. به عرض می رسانم که این یادداشت حاصل تجربیات فردی است و از منبع خاصی اخذ نشده است . اگر چه بی تردید این تجربیات فردی نیز مرهون درک محضر بزرگان عرصه ارتباطات بوده است . اگر علاقمند به آشنایی بیشتر با موضوع «دبیر خبر» هستید جناب آقای دکتر نصرالهی کتابی در این خصوص تالیف کرده اند که می توانید به آن مراجعه کنیدمتاسفانه عنوان کتاب را نمی دانم.